Patavia naast de Vlaamse kustvlakte?

Het Eiland van de Bataven: bronnen

Julius Caesar (1e eeuw v.Chr.) over het Eiland van de Bataven:

In dit artikel wordt gesteld dat een aftakking van de Rheno/Vacalus met behulp van het in deze rivier uitstromende water van de Mosa het Eiland van de Bataven werd gevormd.

Tacitus (1e-2e eeuw n.Chr.) over het Eiland van de Bataven:

In deze tekst wordt het Eiland van de Bataven in samenhang met de Renus, toen zij door zware regenbuien tot aan de rand gevuld was, het laaggelegen drassige eiland in een moeras. In de tekst wordt ook het water genoemd waar de door Civilis gehouden vlootschouw plaatsvond, namelijk daar waar de Mosa bij Witla uitmondde in de arm van de Renus die Julius Caesar Vacalus noemde.

Servius (4e eeuw) over het Eiland van de Bataven:

In dit artikel wordt gesteld dat Het Eiland van de Bataven door de twee takken van de Renus werd gevormd.

Einhard (9e eeuw) over het Eiland van de Bataven:

Het werd in het zuiden begrensd door Vahal wat betekent dat het Eiland van de Bataven zich vanaf deze rivier naar het noorden toe uitstrekte.

Annales Fuldenses (9e eeuw) over Witla

Julius Caesar geeft aan, zie zijn hierboven aangehaalde tekst, dat het punt waar de Mosa in de Renus uitmondde 80 mijl = 120 km verwijderd lag van de Oceaan.

Het Eiland van de Bataven: Interpretaties

In de Traditie wordt het op de PeutingerKaart (in het vervolg aangeduid als PK) ingeschreven Patavia geïdentificeerd met de Betuwe dat ten zuiden lag van de Limes, de veronderstelde noordelijke grens van het Romeinse Rijk. In de Nederlandse Canon wordt dit als volgt uitgelegd: 47 - ± 350 De Romeinse Limes - Op de grens van de Romeinse wereld - Tweeduizend jaar geleden loopt de noordelijke grens van het enorme Romeinse Rijk dwars door het huidige Nederland. In het Latijn wordt de grens ‘limes’ genoemd.[6] Men komt op deze identificatie omdat men meent dat met de Renus, die de grens vormde tussen Germaans en Romeins gebied, de Rijn werd bedoeld. Deze gelijkstelling is echter moeilijk te aanvaarden omdat de Renus tegenover Kent uitmondde in de Zuidelijke Noordzee.[7]

Albert Delahaye identificeerde de Renus met de Schelde. Met de bedoeling de op de PK ingeschreven plaatsen in Patavia aan te laten sluiten op andere door de antieke schrijvers genoemde plaatsen die volgens hem in Noord-Frankrijk gesitueerd moesten worden en te voldoen aan de tekst van Strabon, waarin wordt gezegd dat vanuit de monding van de Renus Kent kon worden gezien voorzag Delahaye de Renus/Schelde van een aftakking die tussendoor Béthune en Rijsel naar de Zuidelijke Noordzee stroomde.[8] Hierdoor kwam Patavia in Noord-West Frankrijk te liggen. De Limes liet Delahaye lopen van Boulogne over Trier naar Straatsburg.[9] Het is echter zeer ongeloofwaardig dat de Schelde ooit een aftakking had die tussendoor Béthune en Rijssel naar het westen stroomde waardoor het eveneens onwaarschijnlijk wordt dat Patavia in Noord-West Frankrijk lag en de Limes over de lijn Boulogne - Trier - Straatsburg liep.

Het Eiland van de Bataven: Een alternatieve hypothese

De Westerschelde bestond in het eerste millennium nog niet. Aan de kant van de Noordzee lag in die tijd slechts een kleine inham en oostwaarts lag een veenrivier die oostwaarts naar de Schelde stroomde. Pas in de 12e eeuw zijn door stormvloeden deze zeearm en veenrivier met elkaar in verbinding geraakt waardoor de Westerschelde ontstond. Met de door de antieke schrijvers genoemde aftakking moest een ander water dan de Westerschelde zijn bedoeld. Er was maar één stroom die daarvoor in aanmerking kwam en dat was de door de Vlaamse Vallei stromende Durme. Men beschouwt de Durme als de verzamelnaam voor de Bovendurme en Benedendurme, en veelal als een samenvloeiing van de Zuidlede en de Moervaart ter hoogte van Daknam, een deelgemeente van Lokeren. De oorspronkelijke rivier was echter veel langer (102km), en omvatte onder meer de Zuidlede, Moervaart, Kale en Poekebeek.[10] In mijn beleving was deze rivier nog langer en stroomde zij, zijnde de linker aftakking Renus/Vahal/Durme, nog verder naar het zuidwesten en wel door het gebied waar nu de Vlaamse polders liggen, naar haar tegenover Kent gelegen monding. De Renus/Oosterschelde was de rechter aftakking en is in mijn visie de rivier die de grens vormde tussen stroomafwaarts gezien Germaans gebied links en Romeins gebied rechts van de rivier. Na het op basis van een aantal middeleeuwse geografische aanwijzingen en identificaties van middeleeuwse toponiemen situeren van Dorestad en Noviomagus in het Vlaamse kustgebied[11] kwam de gedachte naar boven Patavia te gaan zoeken in het grensgebied van Noord-West België en Zuid-West Nederland.

	Patavia aansluitend op de overstroomde Vlaamse kustvlakte?

Met Witla werd het ten noorden van Gent gelegen Wittewalle bedoeld waar de Patabus/Mosa/Leie uitstroomde in de Renus/Vahalem/Durme. Deze identificatie is in overeenstemming met de tekst waarin Witla in samenhang met Antwerpen wordt genoemd.

Wanneer de door Caesar genoemde afstand van 80 mijl = 120 km vanuit het punt waar de Mosa bij Witla/Wittewalle in de aftakking Rhenus/Vahal/Durme uitvloeide, naar het zuidwesten wordt uitgezet, dan blijkt dat deze aftakking inderdaad tegenover Kent uitmondde in de Zuidelijke Noordzee.

Wanneer de zuidelijke grens van het Eiland van de Bataven de Renus/Vahal/Durme was, strekte Patavia zich in het zuiden waarschijnlijk uit tot minimaal aan deze rivier en in het noorden tot waar haar oostelijke grens, de Renus/Schelde-Oosterschelde, bij Lugduno uitmondde in de Zuidelijke Noordzee. Volgens deze uitleg besloeg Patavia deels de Belgische provincie Oost-Vlaanderen en deels de Nederlandse provincie Zeeland.  

Alhoewel er geen directe aanwijzingen zijn dat de Keltische god Lug ooit in Nederland werd vereerd, zijn er in Zeeland bij Domburg en Colijnsplaat wel meer dan 200 altaarbeelden gevonden van de godin Nehalennia, die door sommige onderzoekers in een Keltische context wordt geplaatst…[12] Lugduno zou dus de verdronken site 1,5 km noordwestelijk van Colijnsplaat kunnen zijn (locatie 11 – rode pijl bovenaan) en Praetorium Agrippine (op II mijl = 3km) de Colijnsplaat (locatie 10).

Er zijn tal van websites waarin Gallo-Romeinse sites in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen en de Nederlandse provincie Zeeland worden besproken.[13]

Nigropullo / Goes?

Bijzondere archeologische informatie betreft De Poel bij de stad Goes, het in dit artikel met Nigropullo geïdentificeerde gebied.

De Poel bij de stad Goes op het schiereiland Zuid-Beveland, centraal gelegen in de Nederlandse provincie Zeeland:

De Poel - Betekenis & Definitie

Noviomagi / Nevele?

In de aangehaalde tekst van Einhard wordt Noviomagi tegenover het Eiland van de Bataven gesitueerd aan de andere kant van de Renus/Vahal waarvan werd gesteld dat er de Durme mee werd bedoeld. In geval met Castra Herculis inderdaad Traiectum/Gent werd bedoeld, werd met Noviomagi waarschijnlijk Nevele bedoeld dat volgens de PK 8 mijl = 12 km van Traiecto/Castra Hercules/Gent verwijderd ligt.

Het tijdschrift 'Het Land van Nevele' publiceert regelmatig nieuwe inzichten bij het onderzoek naar de duizendjarige donjon in het centrum van Nevele (vlakbij de kerk). De eeuwenoude (drie) muren zijn een restant van het kasteel. De donjon was hierbij de woontoren van een adellijke familie. Een van de pertinente vragen is de juiste datering. In het artikel van Luc Bauters, Mathieu Boudin, Lien Lombaert en Mark Van Strydonck wordt gesteld dat de vierkante toren zeker dateert van voor 1200.

Stefaan De Groote (heemkundige en auteur) - Woensdag 28 februari 2018 om 12:30

De naam Noviomagi heeft ook de betekenis van ‘nieuwland’.

De toren van het kasteel was vijftien meter hoog en ligt duidelijk hoger dan de omgeving wat het mogelijk maakte dat koning Lotharius in het jaar 846, op de toren staande, de rookzuilen van het in brand staande Dorestad kon zien opstijgen:

De Noormannen plunderden volgens hun gewoonte Ostraciam en Westraciam en staken de vicus Dorestad met twee andere dorpen in brand, voor de ogen van Lotharius, die toen in de palts van Noviomaga was, maar ze niet kon straffen voor hun misdaad. Ze keerden met hun vloot gevuld met een enorme buit van zowel mensen als goederen terug naar hun vaderland.[20]

Door de Geograaf van Ravenna worden Ostraciam en Westraciam eilanden genoemd. Hieruit volgt dat ook Dorestad in het kustgebied moet worden gezocht. Met Dorestad kan onmogelijk, zoals in de Canon van Nederland wordt gesteld,[21] Wijk bij Duurstede zijn bedoeld, want deze plaats ligt 80 km van het kustgebied verwijderd.

De Peutingerkaart wegen in Patavia

Met Nevele als Noviomagi en Lugduno als de verdronken site 1,5 km noordwestelijk van Colijnsplaat, kan er getracht worden om de 2 bovenste wegen in het Patavia-gebied als volgt in te passen:

Er is nog heel wat onderzoek nodig om deze gelijkstelling aanvaardbaar te maken, maar deze locatie van Patavia sluit correcter aan bij de oude teksten dan de traditionele plaatsing. De plaatsing zal ook leiden tot een Peutingerkaart waarin een groter aantal locaties in België te zoeken zal zijn…