Kees Nieuwenhuijsen spreekt in zijn boek Strijd om West-Frisia. De ontstaansgeschiedenis van het Graafschap Holland: 900-1100 (Utrecht 2016) steeds over het West-Frankische en het Oost-Frankische rijk, zonder daarbij uitleg te geven waar die gebieden lagen. Zouden gebieden in het huidige Frankrijk bedoeld zijn of eventueel Frankrijk en Duitsland, of beide al of niet ten dele? Het voorwoord in dit boek is geschreven door Luit van der Tuuk. Beide auteurs zijn voortreffelijke geschiedenisvertellers, maar ter wille van een gaaf conventioneel verhaal mijden zij de kritische vraag: Wat is het West-Frankische en Oost-Frankische rijk in de 10e eeuw?
Bij het nazoeken op www.semafoor.info van dit thema herontdekte ik het artikel Hoe het oude Belgica overging in Austrasië[1] van Rinus Boidin. Ik had dat natuurlijk al gelezen: ik vond er toen wel wat Rinus-stelligheden in waarvan ik dacht “Kan dat niet genuanceerder”, maar ik vond het een interessant betoog (en nu nog steeds!) maar door de opstelling van Kees Nieuwenhuijsen werd ik gemotiveerd om er opnieuw naar te kijken (= herlezen en vooral proberen de argumentatie te begrijpen). En ik nam er ook Al is de leugen nog zo snel…Mijn ideeën over geschiedschrijving, literatuurstudies van 1981 tot 2021[2] bij. Dit alles staat nu op de rol.
Met betrekking tot gebieden Austria en Neustria zijn er de volgende bronnen die we contemporain mogen noemen:
- Gregorius van Tours 538-564
- Fredegar circa 650: Boek III en Boek IV
- Continuationes 714-715
- Liber Historiae Francorum 727
Daarnaast hebben de geschiedschrijving van Geoffrey van Monmouth 1100-1154 die direct relevent is. Ik gebruik de werktermen ‘Austria’en ‘Neustria’ maar het aantal varianten in spelling is groot. Wat Austria betreft is er een speciaal namen-punt: het woord Auster of Ooster komt ook voor als persoonsnaam, vooral voor vrouwen. Vrouwen die levenslustig de stralende dageraad tegemoet zien en voluit verwachting leven. Ik beperk me hier echter tot geografische namen[3]. Laat ik beginnen met een beknopt overzicht van termengebruik in de genoemde bronnen.
| Bron |
Vermelding Austr(as)ia |
Vermelding Neustria |
| Gregorius van Tours 538-564 |
Austrasii
Austria |
|
| Fredegar circa 650: Boek III en Boek IV |
Austrasii
Austrasiae
Austrasius
Austrasiorum
Auster |
Neptico
Neptreco
Neptriam
Neuster
Neustrasiae
Neustrasiorum |
| Continuationes 714-715 |
Auster
Austasiis |
Neuster |
| Liber Historiae Francorum 727 |
Auster
Austrasii
Austrasiorum |
|
| Geoffrey van Monmouth 1100-1154 |
Australis
Australi
Australia |
Neustria
Neustriae
Neusiensum
Neustriam
Estrusiensibus |
Neustria
Kijken we naar de kolom Neustria dan zien we bij Fredegar enkele erg vreemde namen, namelijk: Neptico, Neptreco, Neptriam. Is hier sprake van ‘nep’? Neen, want die termen zijn verklaarbaar vanuit de mythologie van de Franken.
Toen de Franken nog niet geheel gekatholiseerd waren, leefde bij hen nog de wenselijkheid van het afstammen van een of andere god. Dat was Neptunus, de god van de zee, maar zeker ook van rivieren en waterbronnen. Ze geloofden kennelijk niet in een afstamming van Troje of nakomelingschap van de familie J. van Nazareth – M. Magdalena. Ze doken dieper naar hun identiteit en ze hadden de wilde wateren mee. Even een Wikipedia-zijsprong, beter gezegd een terugsprong naar de 5e eeuw.
Fredegar revitaliseerde het verhaal van de conceptie en geboorte van Merowech, de oer-Merovinger vader van Childerik en grootvader van Clovis.
Merovech
Merovech (Merovechus) een koning die omstreeks het midden van de 5e eeuw over de Salische Franken zou hebben geregeerd en die als de naamgever wordt beschouwd van de Merovingische dynastie, onder welke het Frankische Rijk tot bloei kwam. In zijn navertelling van Gregorius interpoleerde Fredegar rond 660 een verhaal over een mogelijke conceptie van Merovech door een zeemonster: er werd gezegd dat, toen Chlodio in de zomer met zijn vrouw aan de kust verbleef (vakantieperiode, a.m.) zijn vrouw tegen de middag naar zee ging om te baden en een beest van Neptunus gelijkend op de Quinotaurus haar uitzocht. Terstond werd ze bezwangerd ofwel door het beest ofwel door haar man, en daarna beviel ze van een zoon genaamd Meroveus, naar wie de koningen van de Franken later Merovingen werden genoemd. Gregorius presenteerde Merovech als de vader van Childerik uit het geslacht van Chlodio, en Fredegar maakte hem tot de zoon van Chlodio (of van het zeemonster). Hierop is de traditionele visie van Merovech als de koning tussen Chlodio en Childerik gebaseerd.
|
Chronologie Neustria – Austria
De Nep-namen geven aan dat Neustria chronologisch wat eerder in beeld komt dan Austria. Clovis verovert circa 486 een groot gebied op de Romeinen (op Syagrius): nieuw land voor de Franken. Dat gebied zou de naam Neustria krijgen. Toen de inmiddels bekeerde Clovis in 511 stierf, kreeg bij de erfdeling Theoderik (I) een oostelijk gelegen gebied toebedeeld, en ik veronderstel dat toen de naam ‘Autrasia’ ingang vond. Enkele keren waren er openlijke oorlogen tussen beide gebieden waar pas een eind aan kwam toen de Austrasiër Pepijn van Herstal in 687 Neustria nabij Tertry versloeg. Brunhilde kreeg zo haar zin.
De tijd van deze oorlogssituaties was helemaal geluwd toen de grote Pepijn de Korte in 751 koning van de Franken werd en het Frankenrijk Karolingisch. Bij de namen Austria en Neustria moeten we in de gaten houden dat toen (voor 700) in dat deel van Francia een soort Germaans de voertaal was. Dat houdt natuurlijk niet in dat er dan sprake zou zijn van een bestuurlijk gebied Germania.
Brunhilde (534-613)
Brunhilde kan men niet rechts laten liggen en dat is dankzij Wikipedia niet meer zo moeilijk. Brunhilde huwde Sigebert I, de koning van Austrasië en trad op als regentes voor zowel haar zoon als haar kleinzoon. Deze energieke bestuurster werd object van tal van legenden. Ze steunde Sigebert I, fanatiek tegen Chilperik I, diens broer, de koning van Neustrië. Ze zou vooral een diepe animositeit hebben gevoeld tegen Chilperiks vrouw Fredegonde, een voormalige bediende. Fredegonde zou namelijk Brunhildes zus, Galswintha, hebben laten vermoorden. Eenmaal weduwe sloot ze een overeenkomst met haar schoonbroer Gontram van Bourgondië in het Verdrag van Andelot, waarmee ze de rivaliteit tussen Austrasië en Bourgondië beëindigde.
Brunhilde maakte zich met haar centralisatiebeleid naar Romeins voorbeeld ongeliefd bij de edelen van Austrasië, zoals de latere hofmeier Pepijn van Landen en Arnulf van Metz. Toen Chlotharius II zijn vader Chilperik als koning van Neustrië opvolgde, werd ze gevangengenomen. Men onderwierp haar aan vreselijke folteringen, waarna ze achter een wild paard werd gebonden en vervolgens in stukken werd getrokken. Zij ligt begraven in Autun (in het Franse departement Saône et Loire).
De held Siegfried in de Nibelungensage is in verband gebracht met de (tijd van de) Austrasische koning Sigebert (561-575). Hij trouwde met (de west-Gothische) Brunichildis. Sigiberts broer Chilperich trouwde met een zus van Brunichildis/Brunihilde/Bruna, namelijk met Galswintha, nadat hij zijn vriendin Fredegunde verstoten had. De dames Brunichildis en Fredegunde zijn anno nu wel een TV-serie waard.
|
Belgica, Austria en Neustria
Rinus Boidin stelt op p. 59: “Austrasia, het oostelijke deel van het land van Syagrius, werd het nieuwe land van de Franken”1. Volgens mij klopt dit niet. Het nieuwe land was Neustria. Clovis steekt in 486 in Doornik de Renus over. Dat leidt weer tot een opmerking dat de Renus de Schelde zou moeten/kunnen zijn. Maar er staat gewoon dat Clovis in Doornik de rivier overstak. Opmerkelijk is dat Boidin de Nederduitse Rijn als limes vooral moet ontkennen omdat hij de Bataven weggedacht heeft in het Nederlandse rivierengebied, maar volgens mij is het veel aannemelijker om ervan uit te gaan dat ze daar wel woonden (na een tijd tamelijk dichtbevolkt) en dat ze (grotendeels) vanaf 270 als Laeti in Franrijk terecht kwamen.
Elders in zijn boek werkt Rinus met een kaartje (van het internet) waarvan hij zegt dat het helemaal fout is. Dat is ten dele waar. Neustria ligt aannemelijk geprojecteerd, maar Austrasia voor de periode dat van deze koninkrijken sprake was (489 – 687) niet. Betreffende die periode is Austrasia veel te ruim ingetekend. In zijn SEMafoor artikel (1) noemt Boidin sprekende voorbeelden van bepaalde Duitse grootheidswaan. Zo was het toen niet.
 |
|
Bij de klassieke afbeeldingen over het Frankische rijk in die tijd is Austrasia veel te ruim ingetekend!
|
Punt is hoelang na 687 de term Austrasia doorwerkte. We weten dat de Merovingische koningen wat militaire zeggenschap betreft verdrongen werden. Het gaat dan om Pepijn II 687-714 (van Herstal), Theudobald 714-715, Karel Martel 715-741, Carloman 741-747 en Pepijn III 747-751 (de Korte). De machtsverschuiving werd in 751 totaal bekrachtigd toen hofmeier Pepijn de Korte door Bonifatius tot koning werd gezalfd. Hij werd zo de eerste koning der Franken uit het Karolingische huis. De betreffende hofmeiers waren niet te lui om aan gebiedsuitbreiding te doen. Ik denk dat we onder Karel Martel toch wel moeten denken aan het gebied tot de Neder-Duitse Rijn, dus tot Keulen en Xanten, ‘grensoverschrijdend gedrag’, maar betrekkelijk weinig grondgebied.
| |
 |
| |
Pepijn de Korte
|
Maar onder Pepijn de Korte en vooral onder Karel de Grote moeten we –afgaande op conventionele geschiedschrijving- uitgaan van aanzienlijke uitbreiding van de macht van de Franken. De term ‘Austrasia’ is hier niet meer van toepassing. We keren nu even terug naar Kees Nieuwenhuijsen met zijn West-Frankische en Oost-Frankische rijk.
Mijn (voorlopige) visie kan ik erg beknopt samenvatten met een wat gedurfde conclusie: Neustria is een zaak van Salische Franken, Austrasia is verbonden met Ripuarische Franken, bevolkingsgroepen over de Rijn (de vroegere Limes) zijn overwonnen Germanen. Deze bevolkingen zal Nieuwenhuijsen zien als Oost-Franken.
Op de visie van Rinus op Belgica ga ik liever niet in. Wie Belgica op ‘basis’ (?) van Caesar met ‘stammen’ invult conform die visie van Albert Delahaye, zit er naar mijn mening totaal naast. Al is de leugen (waanidee) nog zo snel. Wie bevolkingsgroepen als Treveri, Helveti, Aduatici, Eburonen, Germanen, gaat inklemmen in het gebied van het huidige Frankrijk (Francia) is m.i. bezig met een vicieus project. Ook bij Albert Delahaye was dat zo. In 2021 heb ik hier een document over gemaakt met als titel: De visie van Albert Delahaye op de Romeinse tijd. Een heroïsche misconstructie op basis van een meeslepend zelfbedrog, Het manuscript is op aanvraag gratis verkrijgbaar via admaas@bureaupubliciteit.nl
| [1] |
M.P. Boidin, Hoe het oude Belgica overging in Austrasië, SEMafoor 14.3, 2013 |
| [2] |
M.P. Boidin, Al is de leugen nog zo snel……Mijn ideeën over geschiedschrijving, literatuurstudies van 1981 tot 2021, Breda 2020 |
| [3] |
F. Muller, Austrien und Neustrien – Bedeutung und Bezeichnung, Der Berner augustus 2022 |